استقلال مالی و مشارکت فعال در اجتماع، از اساسیترین حقوق هر شهروند و کلید دستیابی به کرامت انسانی و خودباوری است. با این حال، برای بخش قابل توجهی از جامعه، یعنی افراد دارای معلولیت، مسیر دستیابی به این حقوق با موانع متعددی همراه است. در ایران، آمارها نشان میدهند که نرخ بیکاری در میان افراد دارای معلولیت به طور قابل توجهی، گاه تا سه الی پنج برابر، بالاتر از نرخ بیکاری عمومی کشور است. این شکاف عمیق، نه تنها ناشی از محدودیتهای فردی، بلکه ریشه در نگرشهای کلیشهای، موانع فیزیکی در محیط کار و مهمتر از همه، کمبود فرصتهای آموزشی متناسب با نیاز بازار کار دارد.
در چنین فضایی، موسسات مردمنهادی که با رویکردی تخصصی و انسانی به این چالش میپردازند، نقشی حیاتی ایفا میکنند. موسسه آموزشی و توانبخشی شمیم بهار یکی از این نهادهای پیشرو است که با تمرکز بر توانمندسازی شغلی و تسهیل استقلال مالی معلولین، به الگویی موفق در این زمینه تبدیل شده است.
چرا اشتغال برای افراد دارای معلولیت اهمیت دارد؟
۱. ارتقاء عزت نفس و هویت فردی
شغل داشتن نهتنها منبع درآمد است، بلکه به افراد کمک میکند تا احساس مفید بودن، ارزشمندی و تعلق اجتماعی بیشتری را تجربه کنند. افراد دارای معلولیت با اشتغال در جایگاههای گوناگون، میتوانند تصویر قالبی جامعه نسبت به ناتوانی را تغییر دهند و نقش فعالی در اقتصاد ایفا کنند.
۲. کاهش وابستگی مالی
وابستگی مالی به خانواده یا نهادهای حمایتی، بهویژه در جوامعی با منابع محدود، یکی از موانع رشد فردی و اجتماعی است. اشتغال منجر به کاهش این وابستگی و تقویت حس کنترل فرد بر زندگی شخصی میشود.
۳. مشارکت اجتماعی و جلوگیری از انزوای روانی
افرادی که درگیر فعالیتهای اجتماعی و شغلی هستند، کمتر دچار افسردگی و انزوای روانی میشوند. حضور در محل کار، روابط انسانی را گسترش میدهد و زمینه تبادل تجربیات و یادگیری را فراهم میسازد.
موانع اشتغال افراد دارای معلولیت
۱. نگرشهای منفی و کلیشههای فرهنگی
یکی از بزرگترین موانع اشتغال افراد دارای معلولیت، نگرشهای نادرست در جامعه است. بسیاری هنوز تصور میکنند که معلولیت معادل ناتوانی مطلق است و از سپردن مسئولیتهای شغلی به این گروه خودداری میکنند.
۲. عدم مناسبسازی محیطهای کاری
نبود دسترسی مناسب به ساختمانها، حملونقل عمومی، ابزارهای کار، و زیرساختهای دیجیتال باعث میشود که بسیاری از افراد دارای معلولیت نتوانند در محیطهای کاری حضور یابند یا از فرصتهای شغلی برابر برخوردار باشند.
۳. کمبود آموزشهای تخصصی و مهارتی
دسترسی ناکافی به آموزشهای فنی، دانشگاهی یا کارگاهی، موجب میشود افراد دارای معلولیت نتوانند با مهارتهای روز بازار کار همگام شوند. این مسئله، آنها را از رقابت عادلانه در عرصه شغلی بازمیدارد.
۴. تبعیض در فرایند استخدام
در برخی موارد، کارفرمایان بدون توجه به تواناییهای واقعی متقاضیان، صرفاً بر اساس نوع معلولیت تصمیمگیری میکنند. این تبعیض، غیرقانونی و غیراخلاقی بوده و باید با نظارت دقیق و آموزش جامعه کارفرمایی برطرف شود.
رویکردی جامع: از آموزش مهارت تا کاریابی
فلسفه حاکم بر فعالیتهای موسسه شمیم بهار، فراتر از یک رویکرد حمایتی صرف است؛ این موسسه بر «توانمندسازی» تمرکز دارد. به این معنا که به جای ترحم یا ارائه کمکهای مقطعی، ابزارهای لازم برای ساختن یک زندگی مستقل را در اختیار افراد دارای معلولیت قرار میدهد. این رویکرد جامع در چند محور اصلی پیادهسازی میشود:
۱. آموزشهای فنی و حرفهای هدفمند: شمیم بهار با تحلیل نیازهای روز بازار کار، دورههای آموزشی متنوعی را طراحی و اجرا میکند. این دورهها شامل مهارتهای کامپیوتری، هنرهای دستی و صنایع خلاق، و سایر رشتههایی است که امکان دورکاری یا اشتغال در محیطهای مناسبسازیشده را فراهم میکنند. هدف، آموزش مهارتی است که مستقیماً به شغل ختم شود.
۲. توسعه مهارتهای نرم (Soft Skills): موفقیت در محیط کار تنها به دانش فنی وابسته نیست. این موسسه با برگزاری کارگاههای آموزشی در زمینه مهارتهای ارتباطی، کار تیمی، رزومهنویسی،تکنیکهای مصاحبه شغلی و مدیریت استرس، اعتماد به نفس کارآموزان را برای ورود به عرصه رقابت شغلی افزایش میدهد.
۳. مشاوره و حمایت روانی: فرآیند شغلیابی میتواند برای هر فردی چالشبرانگیز باشد، اما برای افراد دارای معلولیت که ممکن است با تبعیض یا عدم پذیرش مواجه شوند، این فشار مضاعف است. تیم مشاوران و روانشناسان شمیم بهار با ارائه حمایتهای فردی و گروهی، به کارآموزان کمک میکنند تا با خودباوری و ذهنیتی مثبت، این مسیر را طی کنند.
نتیجهگیری
موسسه آموزشی و توانبخشی شمیم بهار نمونهای درخشان از این واقعیت است که محدودیت، پایان راه نیست. با سرمایهگذاری بر تواناییها، ارائه آموزشهای استاندارد و ایجاد فرهنگ فراگیر در محیطهای کاری،میتوان موانع اشتغال معلولین را از میان برداشت. موفقیت این مدل نشان میدهد که مسیرتوانمندسازی، یک مسئولیت اجتماعی مشترک است که نیازمند حمایت دولت، مشارکت فعال بخش خصوصی و تغییر نگرش عمومی جامعه است. حمایت از چنین نهادهایی، سرمایهگذاری برای ساختن جامعهای عادلانهتر، پویاتر و انسانیتر است که در آن، هیچ استعدادی به دلیل تفاوتهای جسمی نادیده گرفته نمیشود.
—
منابع:
• خبرگزاری جمهوری اسلامی (ایرنا). (۱۴۰۱). *نرخ بیکاری معلولان ۳ تا ۵ برابر افراد عادی است.
• سازمان بهزیستی کشور. (۱۴۰۲). *اظهارات رئیس سازمان بهزیستی در خصوص اشتغال افراد دارای معلولیت*. (آمار مشابه در گزارشهایمختلف خبری از سوی مسئولین بهزیستی تکرار شده است). برای نمونه، گزارش خبرگزاری مهر:
[https://www.mehrnews.com/news/5749331/](https://www.mehrnews.com/news/5749331/)
من میدونم که مرکز توانبخشی شمیم بهار افراد رو آموزش میده، اما چطور میتونید عملاً صاحبهای کسبوکار و شرکتها رو متقاعد کنید که استخدام یک فرد دارای معلولیت براشون سودآوره و نه یک دلسوزی یا زحمت اضافه؟ چطور اون دیدگاه منفی رو در سطح کارفرماها تغییر میدید؟
آرتمیس جان، ما در مرکز توانبخشی شمیم بهار به کارفرمایان اثبات میکنیم که تمرکز بر تواناییها و سازگاری شغلی، بهرهوری را بالا میبرد. تغییر نگرش با ارائه مدلهای موفق و آموزش مزایای استخدامی حاصل میشود.
تو بازار کار امروز، فقط مهارت فنی کافی نیست. به نظرتون بین این همه «مهارتهای نرم» مثل ارتباط مؤثر، کار تیمی یا مدیریت استرس، کدوم یکی از همه مهمتره که یه جوون با معلولیت باید کامل بلد باشه تا بتونه با موفقیت از مصاحبههای شغلی رد بشه؟
پویا جان، مهمترین مهارت نرم، ارتباط مؤثر و مهارت قاطعیت است. این تواناییها به فرد کمک میکنند تا با اعتمادبهنفس در مصاحبه، توانمندیهای خود را به درستی ارائه داده و تبعیضها را خنثی کند.